ریسباف اصفهان، آغاز احیای میراث صنعتی ایران
کارخانه ریسباف اصفهان یکی از بزرگترین میراث های صنعتی ایران است که در سال ۲۰۱۷ به همراه ۱۲ کارخانه دیگر ایران در فهرست موقت یونسکو برای ثبت جهانی قرار گرفت؛ این موضوع نشان می‌دهد که مرمت اصولی و تعیین کاربری متناسب با آن تا چه اندازه اهمیت دارد.
به گزارش ماد، در دهه های ابتدایی ۱۳۰۰ شمسی که ایران قدم‌های اولیه را برای صنعتی شدن برداشت، اصفهان به دلیل پیشینه ای که در ریسندگی از دوران صفویه داشت، توانست قطب مهمی برای صنعت نساجی کشور شود.
کارخانه عظیم ریسباف در شمار ۹ کارخانه‌ای بود که در همین دوران ایجاد شد اما از آن تعداد کارخانه که حاصل تغییر و تحول شرایط ایران آن زمان به لحاظ اقتصادی و اجتماعی بود، کارخانه ریسباف به همراه کارخانه نختاب( شرکت دخانیات فعلی) برای شهر اصفهان باقی مانده است.
پشمباف، نور، وطن، زاینده رود، شهرضای جدید، صنایع پشم و بافناز شمار دیگر این کارخانه‌ها هستند که یا از بین رفته اند یا تنها بخش هایی از بنای آن‌ها باقی مانده است، مانند بخش هایی از کارخانه پشمباف که در ساختمان صدا و سیما اصفهان باقی مانده یا سردر و کوشک میانی کارخانه صنایع پشم در ورودی یک مرکز خرید در خیابان چهارباغ بالا.
ریسباف اما در سال ۱۳۱۱ با طراحی و همکاری مشترک مهندسان آلمانی نظیر “شونمان” و “نمینگرد” و استادکاران ایرانی همچون معتمدی و ماهر النقش در نزدیکی «سی و سه پل» و زاینده رود و در امتداد محور تاریخی چهارباغ بنا شد و حالا پس از ۹۲ سال قرار است دوباره، طراحی و چیدمان بنایی آن، مرمت شود.
به واقع قرار است تصمیمات اساسی برای نگهداری و کاربری بنای این کارخانه که در ۶۰ سال گذشته از کاربری خود دور مانده و دچار متروکی و تخریب شده بود، گرفته شود.
گره ای که پس از سال ها در دولت سیزدهم باز شد
سال‌ها مسوولان استان اصفهان و حتی مسوولان کشوری وعده‌هایی برای احیا بنای این کارخانه در قالب ایجاد موزه منطقه‌ای یا موزه بزرگ اصفهان دادند اما همه این وعده‌ها در گیر و دار تملک این بنا که در اختیار بانک ملی بود در نطفه خفه می شد تا اینکه سال گذشته، عاقبت تملک این میراث صنعتی به وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داده و مقرر شد شهرداری عملیات نجات بخشی و احیا آن را بر عهده بگیرد.
امروز قرار است همزمان با پاسداشت هفته میراث فرهنگی، مراسم بازگشایی کارخانه و موزه ریسباف و آیین آغازِ مرمت آن برگزار شود اما بنایی که در همه سال‌های گذشته دچار فراموشی، غفلت و تخریب شده، در گام‌های اولیه برای اقدام به نجات‌بخشی، مرمت و ایجاد کاربری به چه فاکتورهای اساسی نیاز دارد؟
در همین پیوند، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد خوراسگان و دانش آموخته معماری، مرمت و احیا بناهای تاریخی گفت: متاسفانه از کارخانه ریسباف تنها کالبد آن باقی مانده و تمامی دستگاه‌ها و تجهیزاتش حدود چهار یا پنج سال پیش از کارخانه خارج شده و بخش مهمی از هویت آن با این اقدام از بین رفته است.
لیلا پهلوان زاده افزود: برای نجات ریسباف به جز حفاظت‌ها و مرمت‌های اضطراری که باید برای پیشگیری از تخریب بیشتر آن انجام شود، عبرت گرفتن از تجاربی که پیشتر در شهر اصفهان و بقیه شهرهای ایران رقم خورده و طرح‌ها بدون مطالعات اساسی پیش رفته است، اهمیت دارد.
وی در رابطه با تجربه احیا محور فرهنگی تاریخی چهارباغ در اصفهان یادآور شد: علیرغم اینکه این محور نسبت به گذشته شرایط بهتری پیدا کرده است و این جای تقدیر دارد اما واقعا مطالعات دقیقی برای کاربری‌های اطراف چهارباغ صورت نگرفت و به همین دلیل هم کاربری‌های شایسته ای در این محدوده که عنوان زیباترین محور پیاده ایران را دارد، ایجاد نشده است.
نویسنده کتاب کارخانه های مرمت شده ایران و جهان گفت: مهم‌ترین کار در مورد کارخانه ریسباف حفاظت اضطراری و در درجه دوم، انجام مطالعات کامل بنا نه فقط در خصوص کالبد بلکه در زمینه فرهنگی و اجتماعی است.
وی تصریح کرد: کارخانه ریسباف در صورتی می تواند احیای موفقی داشته باشد که بتواند در قلب و جان مردم بنشیند و یادآور تمامی خاطرات گذشته آن‌ها باشد به همین دلیل هم این مطالعات باید فراگیر و همه جانبه باشد تا بتوان کاربری متناسبی برای آن تعریف کرد.
پهلوان زاده خاطر نشان کرد: ریسباف می توانست جزو میراث جهانی صنعتی معرفی شود آنچنان که در سال ۲۰۱۷ هم در همین مسیر قرار گرفت و به همین دلیل هم باید در تعیین کاربری این میراث صنعتی دقت کافی شود.
وی افزود: برای ریسباف، کاربری صنعتی در اولویت نیست اما ایجاد کاربری فرهنگی که یادآور صنعت گذشته باشد، می تواند در اولویت اول باشد.
پهلوان زاده ادامه داد: کارخانه شکلات سازی «نستله» فرانسه تجربه خوبی در زمینه احیا این میراث صنعتی داشته که کاربری فرهنگی و یادآور گذشته این صنعت را گزینش کرد به این معنا که یک یا دو قسمت از بناهای کارخانه به تولید نمادین شکلات اختصاص داده شد.
وی افزود: برخی از بناهای صنعتی دنیا هم تجربه موفقی در احیا نداشته اند، مانند تیت مدرن ( Tate Modern ) انگلستان که کاربری موزه گرفته و گرچه از بناهای پربازدید جهان است اما در مرمت، روح صنعتی بنا را از بین برده اند.
پهلوان زاده تاکید کرد: در احیا کارخانه ریسباف، آنچه اهمیت دارد، بهره گیری از تجارب مثبت و منفی کشورهای جهان در زمینه احیای میراث صنعتی است که به طور قطع بر پایه شناخت کامل و همه جانبه ارزش های متعدد مجموعه صنعتی از جوانب مختلفی همچون فرهنگی، تاریخی، اجتماعی و معماری، شهرسازی است که از هریک از این موضوعات، در نتیجه نهایی و بازگرداندن مجدد روح صنعتی به مجموعه در جریان عملیات احیا و بازآفرینی بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
به گزارش ایرنا، مجموعه تاریخی کارخانه ریسباف از جمله آخرین بازمانده‌های کارخانه‌های ریسندگی پشم اصفهان است که در مساحتی در حدود ۷۴ هزار مترمربع با زیربنائی در حدود ۵۴ هزار مترمربع در محور تاریخی چهارباغ بالای اصفهان واقع شده است.
این بنا که در سال ۸۱ به ثبت آثار ملی ایران رسید، در اختیار بانک ملی قرار داشت و از دوران دولت دهم به این سو تصمیم بر آن شد که مالکیت آن با رعایت قوانین برای ایجاد موزه منطقه‌ای اصفهان به میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منتقل شود؛ اما این اتفاق بدلیل آنچه که تحت عنوان «تعلق سرمایه مالی کارخانه ریسباف به سهامداران بانک ملی» خوانده می‌شد، معطل ماند تا اینکه در آذر سال گذشته(۱۴۰۲) برای نجات این کارخانه تاریخی، ریسباف بطور رسمی به اداره کل میراث فرهنگی اصفهان تحویل داده شد.
این بنا برای احیا و نجات بخشی در اختیار شهرداری قرار گرفته و امروز آیین آغازِ مرمت آن در اصفهان برگزار می شود.
