بازماندن از تحصیل کودکان ریشه در فقر دارد
مریم بهرامی
برخورداری از آموزش مناسب و حرفه‌ای حق هر انسانی است که باید به‌صورت طبیعی در دسترس همه باشد. با این حال شاهد آن هستیم که تعداد زیادی از کودکان امکان برخورداری از تحصیلات مناسب را ندراند. وقتی زمینه تحصیل برای کودکان فراهم نباشد، مسلماً آینده آن‌ها نیز در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد.
بسیاری از مشاغل و استفاده از فرصت‌های زندگی، در گرو داشتن مدارک آموزشی است. همچنین هر چقدر سواد و آگاهی افراد بیشتر باشد، بهتر می‌توانند زندگی خود را مدیریت کنند. بی‌سوادی آن هم در قرن بیست و یکم برای یک کودک ایرانی بسیار غم‌انگیز است. متاسفانه در بین کودکانی که از تحصیل بازمانده‌اند نخبگان زیادی وجود دارند که هیچ‌وقت توانایی‌های آن‌ها شناخته نمی‌شود. کودک زباله‌گردی که می‌توانست یک نخبه ریاضی باشد، اکنون برای به‌دست آوردن لقمه‌ای نان جان می‌کند. این دردها دل هر انسان شریفی را به‌درد می‌آورد.
ترک تحصیل کردن کودکان به عوامل مختلفی بستگی دارد که هر کدام از آن‌ها باید به‌صورت مجزا بررسی شود. یکی از این دلایل نبود امکانات آموزشی در مناطق محروم است. در بسیاری از مناطق، مدارس مناسب برای تحصیل وجود ندارد و یا این‌که مدارس پایه‌های بالاتر ایجاد نشده است. به‌همین علت در مناطق محروم شاهد بیشترین ترک تحصیل کودکان هستیم که بسیار ناراحت‌کننده است. عامل بعدی ترک تحصیل کودکان، فقر است. بزرگترین مصیبتی که می‌توان برای یک خانواده متصور شد فقر است. با این‌که مدارس دولتی در اکثر نقاط ایران آموزش رایگان ارائه می‌دهند ولی با این حال هنوز هم هستند کودکانی که به‌خاطر نداری ترک تحصیل می‌کنند.
هزینه‌های مدرسه شامل لباس، کیف، کتاب و کفش جزو ضروریات هستند که برخی از خانواده‌ها همین موارد اولیه را نیز نمی‌توانند تامین کنند. تبعیض جنسیتی نیز در موضوع ترک تحصیل دختران در برخی از مناطق دیده می‌شود. متاسفانه هنوز برخی از خانواده‌ها فکر می‌کنند که دختر نباید از حد مشخصی بیشتر بداند و به بهانه‌های مختلف مانع ادامه تحصیل دختران می‌شوند. در بین عوامل ترک تحصیل کودکان باید به بی‌سرپرستی یا بدسرپرست بودن نیز اشاره کرد. نداشتن یک حامی همچون پدر خوب می‌تواند زمینه را برای ترک تحصیل فرزند مهیا کند.
سازمان ملل یکی از رکن‌های مهم حقوق‌بشری در جهان است که شرایط کلی جهان را رصد می‌کند. صندوق کودکان ملل متحد United Nations Children’s Fund یکی از مهم‌ترین بخش‌های سازمان ملل است. این قسمت به‌طور اختصاصی به مسائل کودکان در سراسر جهان می‌پردازد که به اختصار یونیسف UNISCEF خوانده می‌شود. این سازمان در راستای کمک به کودکان اقدامات مختلفی را انجام می‌دهد. قسمتی از این فعالیت‌ها مربوط به پیشگیری از ترک تحصیل کودکان است. یونیسف در ایران نیز برنامه‌های ویژه خود را دنبال می‌کند تا مسئله کودکان بازمانده از تحصیل به کمترین حد خود برسد.
برآوردهای یونیسف در ایران نشان می‌دهد که بخش زیادی از بازماندگان از تحصیل را مهاجران افغانستانی تشکیل می‌دهند. یونیسف همکاری نزدیکی را با دولت ایران آغاز کرده است و پیگیر مسائل این کودکان است. در راستای همین پیگیری‌ها، از سال ۹۴ امکان تحصیل کودکان پناهجو نیز در ایران فراهم شد. همچنین این صندوق برای بهبود شرایط تحصیل در مناطق مرزی یا دورافتاده اعتباراتی را در نظر می‌گیرد. البته نباید فراموش کرد که اقدامات یونیسف به هیچ وجه پاسخگوی همه نیازها نیست و باید خیرین عزیز نیز در این مورد دست به‌کار شوند.
زندگی برای همه انسان‌ها به یک شکل آغاز نمی‌شود. هیچ یک از ما انتخاب نکرده‌ایم که در چه خانواده‌ای به دنیا بیاییم. همه ما روزی چشمان خود را باز کردیم و پدر و مادرمان را شناختیم. در این بین هزاران کودک معصوم و بی‌گناه در خانواده‌هایی با جیب خالی در نقاط دورافتاده ایران به دنیا می‌آیند. به‌راستی گناه این کودکان چیست که در چنین شرایطی به دنیا آمده‌آند؟ بسیاری از این بچه‌ها باید برای بقا و زنده ماندن خود تلاش کنند. حتی وقتی بزرگ‌تر می‌شوند به‌خاطر مشکلات، از تحصیل بازمی‌مانند و فرصت‌های زندگی را از دست می‌دهند.
معضلات اجتماعی ترک تحصیل به‌قدری زیاد است که نمی‌توان همه آن‌ها را شمرد. بالا رفتن آمار کودکان کار به بازماندگی از تحصیل ارتباط دارد. همچنین ممکن است نبود آموزش، کودک قصه ما را به راه‌های خطرناک‌تری همچون اعتیاد و بزهکاری بکشاند. هیچ چیزی غمبارتر از دیدن چهره معصوم کودک کار نیست. او کسی است که برای زنده ماندن خود چاره‌ای جز کار کردن ندارد. بازماندگی از تحصیل می‌تواند آمار فقر، جرم و جنایت و فحشا را بالا ببرد. هر کدام از این مشکلات، این پتانسیل را دارد که یک جامعه را به ورطه نابودی بکشاند پس حتماً لازم است که به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
در حال حاضر آمار دقیقی از تعداد کودکان بازمانده از تحصیل در دسترس نیست و منابع مختلف عددهای متفاوتی را ذکر می‌کنند. با این حال از آن‌جایی که یونیسف یک سازمان معتبر است، بر داده‌های آن استناد می‌کنیم. برای مثال، یونیسف اعلام کرده است که در سال تحصیلی ۱۳۹۵ شمسی، ۷۷۰ هزار کودک در ایران از تحصیل بازمانده‌اند. این آمار بسیار تکان‌دهنده و سوزناک است، زیرا از شرایط وخیم بازماندگان از تحصیل گزارش می‌دهد. یک گزارش دیگر از خانم ابتکار که مشاور رئیس‌جمهور وقت در امور زنان بودند تعجب همه را برانگیخت! تعداد دختران بازمانده از تحصیل، ۳ برابر بیشتر از پسرها است. اصلی‌ترین دلیل این‌که دختران بیشتر ترک تحصیل کرده‌اند به مسائل فرهنگی برمی‌گردد.
آمار دیگر منتشر شده از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که درصد بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ روند کاهشی داشته است و میزان بازماندگی از تحصیل در سال ۹۶ در دوره ابتدایی ۲.۱۷ درصد بوده که این میزان در سال ۱۴۰۲ به ۲.۱۰ درصد رسیده است.
در بسیاری از مناطق، خانواده‌ها اهمیت زیادی به تحصیل دختران نمی‌دهند. در این بین نقش کودک‌همسری نیز بسیار پررنگ است. برخی از دختران به‌دلیل ازدواج در سنین پایین، ترک تحصیل می‌کنند. البته مسائلی همچون فقر و نبود امکانات آموزشی مناسب برای دختران نیز از دیگر عواملی است که باید به آن دقت کنید. امیدواریم که با فرهنگ‌سازی درست و تامین نیازها، هیچ دختری به جرم دختر بودن از تحصیل محروم نشود. جنسیت نیز همچون محل تولد، انتخاب شخصی ما نبوده است. پس هر کس باید بدون توجه به جنسیت از برترین امکانات آموزشی برخوردار شود.
1403/06/15
