با توجه به شدت گرفتن بحث ها درباره چند و چون برخورد تهران و واشنگتن و نقشی که بازیگران باقیمانده در چارچوب برجام برعهده دارند ایران، چین و روسیه که در جریان مذاکرات منتهی به حصول برجام در سال ۲۰۱۵ میلادی هم نشست های دو و سه جانبه مشابه برگزار می کردند این تجربه را با هدف نزدیک کردن مواضع فعلی به یکدیگر تکرار کردند.
به گزارش ماد، پکن روز جمعه ۱۴ مارس ۲۰۲۵ برابر با ۲۴ اسفند ۱۴۰۳، میزبان نشستی با حضور معاونان وزیران امور خارجه ایران، چین و روسیه بود.
«ماجائوشو» معاون وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین، «کاظم غریب آبادی» معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و «سرگی الکسویچ ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه در این نشست سه جانبه به بررسی آخرین وضعیت پرونده احیای برجام و مذاکرات برای رفع تحریم های ایران پرداختند.
کاظم غریب‌آبادی پس از پایان این نشست یک روزه با اشاره به عضویت دائم چین و روسیه در شورای امنیت سازمان ملل متحد و حضور آنها در جمع اعضای فعلی برجام، رایزنی های انجام شده را بسیار مهم و ضروری توصیف کرد.
این نشست سه جانبه میان سه عضو باقیمانده در برجام در مقطع زمانی حساسی برگزار شد. بازگشت دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده به کاخ سفید نه تنها برخی معادله‌ها در سطح بین‌المللی را تغییر داده بلکه رسیدگی به برخی پرونده ها را هم مشمول «قید فوریت» کرده است. جدا از این تحول جدید، تا مهرماه ۱۴۰۴ برابر با اکتبر ۲۰۲۵ که موعد پایان خودکار قطعنامه‌های تحریمی معلق شده شورای امنیت علیه ایران است، زمان زیادی باقی نمانده و زمزمه‌هایی در اروپا مبنی بر امکان فعالسازی مکانیسم بازگشت این قطعنامه ها به میدان اجرا شنیده می‌شود.
هرچند که رسانه های متفاوت غربی با تعابیر و تحلیل های متفاوتی به نشست سه جانبه ایران، روسیه و چین نگاه کرده اند اما این نشست را باید در راستای رایزنی های رایج میان اعضای برجام در مسیر تلاش برای مدیریت وضعیت پیش آمده که نتیجه خروج آمریکا از این توافق است، دانست.در چنین شرایطی اعضای اولیه برجام هرکدام به شکلی فعال شده‌اند، روسیه موضوع فرجام برجام را به یکی از محورهای نخستین گفت و گوی وزیر خارجه خود با همتای آمریکایی تبدیل کرده و برای میانجی گری در این زمینه ابراز آمادگی کرده است.
تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) نشست های موضوع محور و متداوم با ایران درباره نقشه راه و سناریوهای پیش رو آغاز کرده اند.
رئیس جمهور آمریکا؛ کشوری که دیگر عضو رسمی برجام نیست همزمان با ارسال نامه حامل ابراز تمایل برای مذاکره با تهران، اجرای سختگیرانه سیاست فشار حداکثری را از سرگرفته است.
چین از هرگونه تلاش برای یافتن راهکارهای دیپلماتیک به منظور خروج این پرونده از بن‌بست حمایت می‌کند و در این میان آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز زنگ خطر را درباره آنچه «توسعه خارج از چارچوب برنامه هسته ای ایران» خوانده، به صدا درآورده تا در صورت لزوم هرگونه اقدام سیاسی از سوی غرب توجیه مستند فنی هم در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته باشد.
هرچند که به نظر می رسد دونالد ترامپ تمایل چندانی به بازی در زمین پربازیگر برای احیای برجام نداشته باشد اما نمایندگی های تروئیکای اروپایی و ایالات متحده در مقر سازمان ملل در نیویورک اخیرا نشست مشترک اما بلاموضوعی را پیرامون توسعه برنامه هسته ای ایران در شورای امنیت این سازمان برگزار کردند؛ نشستی برای نشان دادن نمایش اتحاد و انسجام ۳+۱ در مقابل توسعه برنامه هسته ای ایران.
انسجام نسبی میان اعضای اولیه برجام در سال ۲۰۱۵ ده سال بعد در سال ۲۰۲۵ جای خود را به شکاف های قابل توجه داده است. حتی پیش از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، جنگ روسیه با اوکراین هرچند در محدوده سرزمینی اوکراین رخ داد اما عملا نزاع نظامی میان مسکو و پایتخت های ۲۷ کشور اروپایی بود. تنها یکی از تاثیرات این جنگ بر پرونده احیای برجام را می توان بی میلی اروپا به نشستن دور یک میز با روسیه دانست. سیاستی که سفیر روسیه را بر آن داشت تا در گفت و گویی جنجالی به اروپا هشدار بدهد که حذف پکن و مسکو از روند مذاکره برای احیای برجام یا توافقی مشابه با فرمول برجام ممکن نخواهدبود.
در چنین فضایی نشست پکن روز جمعه با حضور معاونان وزرای خارجه ایران، روسیه و چین برگزار شد. نشستی که بازتاب قابل توجه در رسانه های بین المللی داشت و البته آمریکا و اروپا نیز نسبت به برگزاری آن واکنش نشان دادند.
نشست یک روزه پکن با انتشار یک بیانیه مشترک و البته موضع گیری های صریح و تفصیلی مقام های سه کشور به کار خود پایان داد. نگاهی به متن بیانیه مشترک و موضع گیری های مقام های متعدد چینی، روسی و ایرانی محورهای اصلی مورد تاکید و تایید سه طرف را مشخص می کند:
رد قاطع اعمال تحریم‌های یکجانبه بر ایران.
رد هرگونه موضع گیری شفاهی و یا تهدید به حمله نظامی به تاسیسات هسته ای یا محدوده سرزمینی ایران.
مخالفت با تهدید ایران با ابزار موسوم به اسنپ بک به معنای بازگرداندن قطعنامه های تحریمی پیشین شورای امنیت علیه ایران.
مخالفت با هرگونه اقدام تنش زا که منجر به خارج شدن پرونده از وضعیت کنترل شده فعلی شود.
رد هرگونه تلاش برای وارد سازی موضوعات غیرهسته ای به مذاکرات احتمالی برای احیای برجام یا توافقی مشابه بر پایه برجام.
تاکید صریح بر حق ایران برای استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای.
لزوم حفظ نظام منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای.
مخالفت با خارج شدن آژانس بین المللی انرژی اتمی از مسیر فنی و پیوستن آن به کارزار فشار حداکثری بر تهران.
تاکید جدی بر ضرورت تمرکز بر دیپلماسی برای برون رفت پرونده از بن بست جاری.
جدا از این بندهای صریح مشخص شده در بیانیه مشترک، موضع گیری مقام های چینی و روسی نیز جزئیات بیشتری از آنچه پشت درهای بسته در پکن گذشت در اختیار قرار می‌دهد.
پنج نقطه نظر چین درباره پرونده هسته ای ایران
«وانگ یی» وزیر امور خارجه چین، در نشست با حضور «سرگئی ریابکوف» و «کاظم غریب آبادی» نقطه نظرات کشورش در رابطه با حل موضوع هسته ای ایران از طریق سیاسی و دیپلماتیک را در قالب ۵ سرفصل مطرح کرد. ۱. حل و فصل سیاسی. ۲. توازن حقوق و مسئولیت‌ها. ۳. توافق جدید بر اساس توافقات قبلی. ۴. گفتگو و همکاری. ۵. اصول تدریجی و برابر.
محورهای جزئی تر مورد اشاره او در این نشست در چند بند قابل اشاره است:
همه طرف‌ها باید به دنبال ایجاد یک دیدگاه امنیتی مشترک، جامع، مشارکتی و پایدار باشند و از اقداماتی که ممکن است تنش‌ها را تشدید کند، خودداری کنند.
وجود توازن بین حقوق و مسئولیت‌ها و توجه به اجرای معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای(ان پی تی) و استفاده صلح‌آمیز کشورها از انرژی هسته‌ای مهم است. ایران باید به تعهد خود برای عدم توسعه سلاح‌های هسته‌ای ادامه دهد و همه طرف‌ها نیز باید به‌طور کامل، حق ایران را برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای محترم بشمارند.
رسیدن به یک اجماع جدید براساس چارچوب برجام واجب است. باید باید به رویکرد گام‌به‌گام و متقابل پایبند بود و از طریق مشورت به اجماع دست یافت.
آمریکا باید صداقت سیاسی از خود نشان دهد و بدون تأخیر به مذاکرات بازگردد.
استفاده از شورای امنیت سازمان ملل متحد برای فشار به دیگر کشورها سودمند نیست. در شرایط فعلی، مداخله عجولانه شورای امنیت نه تنها به ایجاد اعتماد کمک نمی‌کند، بلکه باعث افزایش اختلافات می‌شود.
فعالسازی مکانیسم ماشه، نتیجه سال‌ها تلاش دیپلماتیک را از بین می برد.
هرگونه گفت وگو از موضع قدرت، کلید حل مسائل پیچیده نیست و توجه به نگرانی‌های مشروع همه طرف‌ها برای رسیدن به راه حلی مطابق با انتظارات بین‌المللی ضروری است.
تاکید روسیه بر هماهنگی های بیشتر سه کشور
وزارت امور خارجه روسیه نیز در پایان این نشست، گزارشی را درباره دستور کار مشترک سه کشور در موضوع هسته‌ای ایران در مجامع بین‌المللی منتشر کرد.
براساس این گزارش در این نشست، طرفین اقداماتی را که باید نمایندگان سه کشور در مجامع بین‌المللی در ماه‌های آینده و نیز در بلندمدت دنبال کنند، مشخص کردند:
هماهنگی اقدامات برای کاهش تنش‌های ساختگی: سه کشور اقدامات خود را برای کاهش تنش‌های ساختگی در رابطه با موضوع هسته ای ایران هماهنگ کردند.
اشاره به اقدامات غیرقانونی آمریکا و اروپا: اقدامات غیرقانونی و نقض‌های متعدد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل توسط ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی مورد بررسی قرار گرفت.
عدم پذیرش تهدید و ارعاب علیه تأسیسات هسته‌ای ایران: روسیه، چین و ایران در این نشست ضمن تأکید بر عدم پذیرش مطلق تهدید و ارعاب در این موضوع، هر گونه اقدام نظامی علیه تاسیسات زیربنایی انرژی هسته ای ایران را غیرقابل پذیرش خواندند.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین نیز روز جمعه ۲۴ اسفندماه با اشاره به برگزاری نشست پکن گفت: تلاش برای یافتن همه گزینه‌های ممکن برای حل و فصل مسالمت‌آمیز موضوع هسته‌ای ایران ادامه دارد. طرف روسی فعالانه در این امر مشارکت دارد و ما به دوستان ایرانی خود در این زمینه کمک می کنیم.
تلاش سه جانبه برای بازگرداندن توازن به میدان احیای برجام
هرچند که رسانه های متفاوت غربی با تعابیر و تحلیل های متفاوتی به نشست سه جانبه ایران، روسیه و چین نگاه کرده اند اما این نشست را باید در راستای رایزنی های رایج میان اعضای برجام در مسیر تلاش برای مدیریت وضعیت پیش آمده که نتیجه خروج آمریکا از این توافق است، دانست.
ایران و تروئیکای اروپایی از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم تاکنون چهار دور گفت و گو را برای رسیدن به نقشه راهی به منظور از سرگیری مذاکرات احیای برجام برگزار کرده اند، هیات ایرانی هربار پس از این رایزنی ها گزارشی درباره مباحث مطرح شده در نشست ها به چین و روسیه به عنوان دیگر اعضای برجام ارائه کرده است.
در شرایطی که تروئیکای اروپایی در میانه سرگردانی از سیاست های احتمالی دونالد ترامپ دست به دامان هشدار درباره استفاده از مکانیسم ماشه شده اند و ایالات متحده نیز همزمان با اتخاذ سیاست فشار حداکثری بر ایران برای امتحان مسیرهای دیپلماتیک به میانجی گری روسیه یا متحدان عربی خود دل بسته، ایران، چین و روسیه تلاش می کنند نقش متوزان کننده را در این شطرنج پیچیده بازی کنند.این بار نیز با توجه به شدت گرفتن بحث ها درباره چند و چون برخورد تهران و واشنگتن و نقشی که بازیگران باقیمانده در چارچوب برجام برعهده دارند ایران، چین و روسیه که در جریان مذاکرات منتهی به حصول برجام در سال ۲۰۱۵ میلادی هم نشست های دو و سه جانبه مشابه برگزار می کردند این تجربه را با هدف نزدیک کردن مواضع فعلی به یکدیگر تکرار کردند.
چین و روسیه در چندماه اخیر در برابر تلاش برای امنیتی سازی دوباره پرونده ایران چه در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و چه در شورای امنیت سازمان ملل متحد ایستادگی کرده و بر ضرورت پرهیز از تشدید بی حاصل تنش تاکید داشتند.
تروئیکای اروپایی در میانه سرگردانی از سیاست های احتمالی دونالد ترامپ دست به دامان هشدار درباره استفاده از مکانیسم ماشه شده و ایالات متحده نیز همزمان با اتخاذ سیاست فشار حداکثری بر ایران برای امتحان مسیرهای دیپلماتیک به میانجی گری روسیه یا متحدان عربی خود دل بسته است. در چنین شرایطی به نظر می رسد که ایران، چین و روسیه تلاش می کنند نقش متوزان کننده را در این شطرنج پیچیده بازی کنند. نقشی که با اشاره صریح بر ضرورت مبنا قرار دادن قطعنامه ۲۲۳۱، بر حاکمیت قانون و پایبندی اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد به مفاد قطعنامه مصوب در این شورا تاکید دارد.
نکته ای که در تمامی موضع گیری ها و بیانیه مشترک نشست سه جانبه به آن اشاره شده ضرورت توجه به ریشه وضعیت موجود است؛ اینکه این ایالات متحده بود که از توافق مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد خارج شد و امروز کشورهایی که خود پس از جنگ جهانی دوم به سمت قانونمند کردن روابط بین الملل رفتند در کنار طرف خاطی قرار گرفته و ایران را تهدید به بازگشت قطعنامه های شورای امنیت می کنند.
در حالی که اصولی مانند احترام به تمامیت ارضی کشورها، منع توسل به زور، منع مداخله در امور سایر کشورها، احترام به اصل تعیین سرنوشت ملت ها از ابتدایی ترین مواد مندرج در منشور ملل متحد است اما امروز آمریکا به عنوان یک عضو دائم شورای امنیت به صراحت از تملک بر اراضی سایر کشورها مانند کانادا یا گرینلند سخن می گوید. به زبان ساده هنجارهای حقوق بین الملل با سابقه هشتاد ساله که محصول تجربه دو جنگ جهانی بوده توسط اعضای دائم شورای امنیت زیر پا گذاشته می شود.
در چنین شرایطی ایران، چین و روسیه به عنوان اعضای مشترک در ائتلاف هایی مانند شانگهای و بریکس به این نشست های سه جانبه به عنوان سازوکاری برای هماهنگی بیشتر نگاه می کنند.
هرچند که در برخی رسانه های غربی به این نشست ها به شکل تهدید نگاه می شود اما واقعیت این است که نقش آفرینی ایران، چین و روسیه با هدف حفظ و حراست از اصول و ابزارهای حقوق بین‌الملل در پرونده هسته ای ایران مثبت و در راستای مقابله با تشدید تنش و یک رفتار مسئولیت شناسانه قابل تفسیر است.
هرچند که نشست پکن را می توان ابتکاری سه جانبه خواند اما نباید از کنار میزبانی مثبت پکن هم گذشت. چین در عرصه بین المللی در سه سال اخیر در حالی که برخی کشورهای غربی مسئولیت سوخت رسانی تسلیحاتی به جنگ های جاری در اوکراین و غزه را بر عهده داشتند میانجی صلح میان ایران و عربستان سعودی شده و در سایر پرونده ها نیز نقش مسئولانه ای داشته و از فتنه انگیزی با فروش سلاح به یک طرف جنگ خودداری کرده است. طبیعی است که چین از وجه ای که برای خود ساخته در راستای تامین منافع ملی خود استفاده می کند و جلوگیری از تشدید تنش در منطقه غرب آسیا یکی از مهم ترین اولویت های پکن است که با منافع ایران و روسیه همپوشانی کامل دارد.
